Năm ngọ nói về ngựa

Năm ngọ nói  về ngựa

 

          Năm con rắn (Quý tỵ) sắp đi qua, năm con ngựa (Giáp ngọ)chuẩn bị đến. Nhân sự chuyển giao nầy, ta hãy tìm hiểu đôi điều về chủ nhân của năm mới thể hiện qua tục ngữ ca dao của dân tộc ta. Quả thật, cứ mỗi năm lại có một con vật làm chủ nhân để cầm chịch điều khiển sự vận hành của thời gian trong ý thức về tâm linh của con người, không những chỉ có ở nước ta mà ở nhiều nước trên thế giới cũng vậy, chỉ có khác là thứ tự nhiều con vật làm chủ trong một năm không giống nhau.

          Hình ảnh con ngựa được thể hiện qua tục ngữ ca dao trong kho tàng văn chương bình dân (Văn học dân gian) của nước ta khá phong phú và về ý nghĩa thì khen cũng nhiều mà chê cũng không phải là ít. Nhưng tựu trung hình ảnh con ngựa qua ca dao tục ngữ dù khen hay chê thì mục đích chính cũng là để giáo dục cho con người hướng đến cái thiện, cái tốt cái đẹp và lên án những thói hư tật xấu mà thôi.

Hình ảnh con ngựa được thể hiện qua tục ngữ như sau:

- Thay ngựa giữa dòng hay Thay ngựa đổi chủ: nói đến sự tráo trở,phản bội

- Được voi đòi tiên hay Được đầu voi đòi đầu ngựa: nói lên lòng tham lam của con người.

- Đường dài mới biết ngựa hay: Nói lên cái ý chí và nghị lực.

- Hàm chó,vó ngựa,cựa gà,ngà voi: Nói về cái phúc và họa ở đời.

- Ngựa quen đường cũ hay Ngưu tầm ngưu mã tầm mã: Phê phán những thói hư tật xấu .

- Mã đáo thành công: Nói về sự thành công thắng lợi khi chúc tụng nhau thực hiện một việc gì cao cả.

- Ngựa non háu đá: Phê phán thói tự cao tự đại

- Cưỡi ngựa xem hoa: Phê phán thói quan liêu, hời hợt thiếu tinh thần trách nhiệm.

- Đầu trâu mặt ngựa: Ám chỉ những kẻ cường hào, hay kẻ thù xâm lược.

- Thẳng như ruột ngựa: nói lên tính ngay thẳng cương trực.

- Da ngựa bọc thây: Nói đến sự chiến đấu dũng cảm ngoan cường trong chiến trận thời xa xưa.

- Đơn thương độc mã:Chỉ sự hành động của một người nào đó không có sự trợ giúp của những người khác mà đạt được mục đích bằng ý chí nghị lực và quyết tâm của mình.

- Chiêu binh mãi mã:Nói đến sự chuẩn bị lực lượng về quân sự của một người anh húng để làm việc lớn cho quốc gia dân tộc.

- Làm thân trâu ngựa:Nói đến cảnh người dân bị áp bức bóc lột.

- Lên xe xuống ngựa:Nói đến cảnh giàu sang

- Ngựa hay lắm tật: Nói đến sự trở chứng,hay muốn làm cho người ta phải chìu lụy mình vì cậy mình có tài.

- Ngựa bất kham:Ý chỉ một con người bướng bỉnh bất chấp tất cả làm theo ý chủ quan của mình.

- Tái ông mất ngựa:Câu chuyện nói về cái phúc cái họa ở đời là khôn lường.

- Ngựa lồng thì cóc cũng lồng: Ý chỉ sự đua đòi hay bắt chước một cách lố bịch.

- Vành móng ngựa :Là biểu tượng của luật pháp thời xưa mang hình cái móng ngựa.Khi xử tội và thi hành án  bằng hình thức cho ngựa dẫm đạp hoặc cột dây vào chân tay vào người phạm nhân rồi thúc ngựa kéo cho đến chết gọi là “Tứ mã phanh thây”.

- Voi dày ngựa xé:Hình thức xử phạt phạm nhân thời trung cổ và phong kiến

- Bóng câu qua cửa sổ:Ý chỉ thời gian vút qua nhanh chóng.

- Vó câu muôn dặm:Hình ảnh ướt lệ của người chinh phu trên sa trường trong văn thơ thời xa xưa.

- Ngựa chạy có dòng,chim bay có bạn:Nói lên sự đoàn kết,gắn bó

- Ngựa nào gác được hai yên:Ý chỉ đấng trượng phu không thờ hai chúa.

- Quân khuyển mã:Chỉ loại người đê tiện hèn hạ.

- Đồ đĩ ngựa:có ý xấu nói về những người phái yếu trong lĩnh vực sinh lý.

- Đau như ngựa đá:Ý nói về sự phản bội.

- Ngựa chứng:Ý chỉ sự bất trị.

- Quất ngựa truy phong:Hàm nghĩa xấu xa chỉ loại người khi đã thực hiện hành động vô đạo đức,hoặc khi đã đạt được mục đích cá nhân thì tháo chạy.

- Ngã ngựa:Ám chỉ sự thất bại hay đầu hàng csa một việc khó khăn.

- Chữ tốt xem tay,ngựa hay xem móng:Nói lên kinh nghiệm trong cuộc sống.

- Nhất ngôn ký xuất,tứ mã nan truy:Nhắc nhở ta phải hết sức cẩn trọng trong lời nói.

- Một con ngựa đau cả tàu bỏ cỏ:Nói lên tinh thần tương thân tương ái,sự đồng cảm sẻ chia yêu thương và đoàn kết.

          Trong ca dao hình ảnh con ngựa cũng được khắc họa một cách đẹp đẻ và hào phóng.Về ý nghĩa thì các tác giả bình dân xưa mượn hình ảnh con ngựa để nói lên cảnh giàu sang phú quý và chủ yếu đề cập nhiều đến tình yêu lứa đôi đồng thời qua đó cũng có những lời phê phán nhẹ nhàng về thói hư tật xầu,về tình đời tình người.

- Ngựa hay chẳng quản đường dài

Nước kiệu mới bắt tài trai anh hùng.

- Bây giờ kẻ Bắc người Nam

Ngựa Hồ,chim Việt biết làm sao đây.

- Em có chồng rồi như ngựa có cương

      Ngựa em em đứng đường trường anh đi.

- Sông sâu ngựa lội ngập kiều(Cầu)

Dẫu anh có phụ còn nhiều người thương.

- Tiếc thay con ngựa cao bành

      Đẻ cho chú ấy tập tành sao nên.

      - Ngựa ô không cưỡi,cưỡi bò

      Đường ngay không chạy chạy dò đường quanh.

 - Đường dài ngựa chạy biệt tăm

      Người thương có nghĩa trăm năm cũng chờ.

- Năm con ngựa bạch ngang sông

Năm gian nhà ngói đèn trong đèn ngoài.

- Ngựa ô anh thắng kiệu vàng

Anh tra khớp bạc đưa nàng về dinh.

- Ngựa le te cũng đến bến giang

Voi đủng đỉnh cũng sang qua đò.

- Thời gian ngựa chạy tên bay

Hết trưa lại tối ,hết ngày lại đêm.

- Đường dài mới biết ngựa hay

Xa nhau mới biết tình này cạn sâu.

- Dầu ai lên ngựa xuống kiều

Ta đây thủng thỉnh xế chiều hẵn hay.

- chồng người xe ngựa người thương

Chồn em khố đũi em thương em chìu.

- Đường dài ngựa chạy sút kiều(cầu)

Ve sành hở nắp rượu điều lãng xao.

- Đường dài ngựa chạy qua truông

Mãi mê con đĩ luông tuồng bỏ con.

- khôn ngoan ở đất nhà bần

Dù che ngựa cỡi đến đâu vẫn hèn.

- Giàu thì cưỡi ngựa mà đi

Nghèo thì tốt gánh sá chi đường dài.

- Trước đường xe ngựa bời bời

Bụi hồng mù mịt đâu người mắt xanh.

- Có chồng như ngựa có cương

Đắng cay thì chịu,,yêu thương thì nhờ.

- Cha còn cắt cỏ trên đồi

Mẹ còn cưỡi ngựa đi mời ông trăng.

- Bước đường tiến tới ông Nghè

Vinh quy bái tổ ngựa xe tưng bừng.

- Ngựa ai buộc ngõ ông Cai

Hoàn ai mà lại đeo tai bà Nghè

Ngựa ai buộc ngõ ông Nghè

Gà ai lại thả trước hè ông Cai.

- Rung rinh nước chảy qua đèo

Ngựa đua dưới nước thuyền chèo trên non

Hỏi người chưa vợ chưa con

Đổ mồ hôi ướt áo phụ mẫu còn giặt cho.

- Cây đa mô cao bằng cây đa Bàng Lãnh

Đất mô thanh cảnh bằng đất Bảo An

Chỗ mô vui cho bằng chỗ Phố chỗ Hàn

Dưới sông tàu chạy trên đàng ngựa đua.

-Nghiêng tai hỏi nhỏ chút tình

Còn thương như cũ hay mình hết thương

Chừng nào con ngựa rời cương

Thì em đây mới hết nhớ thương chút tình.

- Cầm cân quên dốc quên lui

Cầm tiền mà chĩa mấy dui một tiền

Cầm roi lên ngựa quên yên

Qua sông quên chống con thuyền mà qua.

     - Chiều chiều lại nhớ chiều chiều

Nhớ nồi cơm nguội nhớ niêu nước chè

Nhớ hồi lên ngựa xuống xe

Nhớ bát nước chè nhớ chén đường non

Nhớ hồi cá trích y con

Thịt heo xắt lát lòng còn ước mơ

Nhớ khi rau muống bò bờ

Nhớ con nhộng ở trong tơ mới vào

Nhớ lê nhớ lựu nhớ đào

Nhớ ai ai nhớ bây giờ nhớ ai.

      -Chiều chiều mượn ngựa ông Đô

      Mượn ba chú lính đưa cô về Hàn

      Cô về cô chẳng về không

      Ngựa ô đi trước ngựa hồng đi sau

      Mâm trầu lại có mâm cau

      Có thằng nhỏ nhỏ đi sau quạt hầu.

 

Có một điều cũng xin được nói thêm về những từ Ngựa,Ngọ và Mã.Về từ Mã là từ Hán Việt để chỉ con Ngựa thì ai ai trong chúng ta cũng đều biết rồi.Nhưng tại sao khi nói về Ngọ thì chúng ta lại cũng nghĩ ngay là con Ngựa.Vì rằng Ngọ là chi thứ 7 trong thập nhị chi theo cách tính về thời gian và tuổi tác của người Phương Đông(Trong khoảng 11 giờ -14 giờ).Mà biểu tượng của giờ Ngọ trong thập nhị chi là con Ngựa nên khi nói đến Ngọ là chúng ta biết ngay là con Ngựa.

Nói đến Ngọ trong ca dao tục ngữ cũng có những câu sau:

- Vái trời cưới được cô Năm

Làm chay bảy ngọ mười lăm ông thầy.

- Giờ ngọ nước mắt nhỏ linh

Bưng chén cơm ăn lại nhớ tới bạn mình thung dung.

- Giờ dần gà đã trở ba

Bước qua giờ mẹo trời đà rạng đông

Thìn ,tỵ ra ngõ ngóng trông

Gặp nàng đi chợ đón đàng giải phân

Bước qua giờ ngọ bóng sân

Ruột đau đứt đoạn mùi thân héo sầu.

 

Trong văn học dân gian,hình ảnh con ngựa còn được thể hiện qua câu đố và câu đối nhưng cũng không nhiều,có khi người ta sử dụng từ đồng nghĩa để nói về con ngựa.Chẳng hạn như:

- Đầu ni cưa ngọn đầu tê cưa ngọn.

      - Con gà nó mổ bông kê

Con ngựa ăn gò mã,con rồng về Bình long.

Riêng hình ảnh con ngựa xuất hiện trong nghệ thuật câu đối của văn học cổ điển và qua các giai thoại văn học nước ta khá phong phú.

+ Câu đối của Mạc Đỉnh Chi đối lại bọn quan Tàu khi cụ đi sứ:

-Xuất đối:Xúc ngã kỵ mã,Đông di chi nhân giả,Tây di chi nhân giả

(Chạm phải ngựa ta,không rõ là bọn Đông di hay Tây di vậy!)

-Đối:Át dư thừa dư,Nam phương chi cường dư,Bắc phương chi cường dư(MĐC)

(Cưỡi lừa dạo chơi,mới biết người Nam khỏe hay người Bắc khỏe).

+Câu đối khuyết danh:

-Xuất đối:Bà đồ nứa đi cáng võng tre,đến bến trúc thở dài hí hóp

-Đối:Ông lái trâu ngồi xe chử ngựa,qua đồi dê than vắn bị bò

-Xuất đối:kiến đậu cành cam bò quấn quýt

-Đối:Ngựa về làng bưởi,chạy lanh chanh.

+Câu đối của Xiển Bột:

-Áo đỏ lấm phân trâu

Dù xanh che dái ngựa.

Có một điều thú vị là trong văn học viết của ta cũng có nhiều giai thoại về cách sử dụng về dấu câu mà tiêu biểu như “Chuyện di chúc:Gia tài giao tử tế ngoại tộc bất khả phân”.Thì chuyện về con ngựa cũng có một cách nói khá thú vị: “Con ngựa đá con ngựa đá con ngựa đá không đá con ngựa đá.”

Ngựa là loài động vật được thuần hóa rất sớm và rất hữu ích cho cuộc sống con người,nó giúp con người làm phương tiện vận chuyển,đi lại,và nhất là làm phương tiện trong chiến tranh từ thời xa xưa bằng các đội kỵ binh xuất quỹ nhập thần.Ngoài ra,hình ảnh con ngựa cũng xuất hiện sớm trong nền văn học nghệ thuật đông tây và nó là một trong 12 con giáp trong văn hóa người phương đông.Hình ảnh con ngựa nói lên sự nhanh nhẹn bền bĩ,biểu hiện cho sức mạnh và tốc độ,cho sự may mắn về tài lộc và cả sự trung thành.Nhân năm mới Giáp Ngọ, có mấy lời xin được góp vui cùng các bạn và chúc tất cả mọi người bước sang năm mới mạnh khỏe,hạnh phúc an khang.

Xin chúc mọi người “Mã đáo thành công” trong năm con ngựa.

     30/12/2013

 Đồ Gàn